Spacerniak Mazowiecki: Ścieżkami "Rzeczpospolitej Kampinoskiej"

STYCZEŃ 2019 Spacerniak nr 15 Kampinoski Park Narodowy

Trasa 16 km: Truskaw - Zaborów Leśny - Wiersze - Karczmisko - Truskaw

Pogoda na początku stycznia nie rozpieszczała, niby zima ale taka mało zimowa. Śniegu niewiele, o słońcu można tylko pomarzyć, temperatura w okolicach zera. W mieście szaro-buro dlatego ruszyliśmy w plener. Podobno tylko dwie stolice na świecie mają przywilej graniczenia bezpośrednio z parkiem narodowym, Nairobi w Kenii i Warszawa. Korzystamy z tego i jedziemy do Kampinoskiego Parku Narodowego. Nie jest to skomplikowana wyprawa. Podróż z centrum komunikacją miejską zajmuje mniej niż godzinę.

Zaczęliśmy w Truskawiu, starej puszczańskiej wsi istniejącej już na początku XV wieku. Dziś liczy 1500 osób i przypomina bardziej podmiejskie osiedle. Grunty rolne wsi wykupił park narodowy a mieszkańcy pracują głównie w Warszawie. Dobrze to widać na mapie, Truskaw wrzyna się w głąb puszczy, szczelnie otoczony granicami parku. Dzięki takiej lokalizacji jest dogodnym miejscem na wypady po wschodniej części Kampinoskiego PN.

W centrum wsi, na pętli autobusowej, ma początek żółty szlak pieszy im. Powstańców Warszawy (Truskaw - Zaborów Leśny - Wiersze - Leszno - 20 km). Połowę trasy będziemy iść jego śladem. Na starcie pierwsze miejsce pamięci narodowej. Oryginalny pomnik z wystającą bezpośrednio z podłoża lufą działa. Upamiętnia mieszkańców i partyzantów zgrupowania "Kampinos" AK, poległych i zamordowanych w czasie II wojny światowej.

por. Adolf Pilch
(fot. Wikipedia)

W 2002 r. dodano tablicę upamiętniającą rozbicie stacjonujących w Truskawiu batalionów SS-RONA przez wydzielony oddział zgrupowania "Kampinos" AK. Atak w nocy 2/3 września 1944 był tak zaskakujący, że przy stratach własnych 10 poległych, partyzanci zabili 250 ronowców. Zdobyto zapasy broni i amunicji. Sprzęt, którego nie dało się zabrać do lasu, zniszczono. Szarżą dowodził por. Adof Pilch "Góra" "Dolina", cichociemny, słynny partyzant trzech puszcz. Powtórzony następnej nocy w Marianowie koło Leszna manewr, pozwolił rozbić kolejne oddziały SS-RONA. Formacje te, po kilku dniach Niemcy wycofali z terenu puszczy. Sukces partyzantów znacznie poprawił łączność z walczącą Warszawą.

Truskaw - krzyż Powstańca

Szlak prowadzi ulicą 3 Maja w stronę ściany lasu. Przy skrzyżowaniu z ul. Lisią, po lewej stoi prosty, metalowy krzyż. Według lokalnej tradycji pochowano tu dowódcę oddziału Powstańców Styczniowych, zmarłego od ran odniesionych w bitwie pod Gacią (Budą) Zaborowską.

Na końcu ulicy duży parking leśny z zadaszonymi wiatami, węzeł szlaków. Wkraczamy na teren Kampinoskiego PN, który za 3 dni będzie obchodził 60 urodziny, powstał 16 I 1959. Już w dwudziestoleciu miedzywojennym starano się o objęcie tego obszaru ochroną. Pierwsze rezerwaty, Zamczysko, Granica, Sieraków powstały jeszcze przed wybuchem wojny. Największe zasługi w kompleksowym badaniu przyrody Puszczy Kampinoskiej oraz powołaniu Parku Narodowego wnieśli profesorowie Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy większość swojego życia poświęcili temu miejscu. W roku 2000 Kampinoski PN został wpisany na światową listę rezerwatów biosfery UNESCO.

lód trzyma strugi w korytach

Trzymamy się żółtych znaków i Truskawską Drogą idziemy do Zaborowa Leśnego. Trakt przecina kilka niewielkich strug spływających do Kanału Zaborowskiego. Potrafią one zalać drogę i uniemożliwić wędrówkę. Przed wyruszeniem na ten odcinek, szczególnie wiosną i jesienią, można sprawdzić na stronie parku czy nie ma czasowych ograniczeń w ruchu. Kolejny węzeł szlaków przy OOŚ "Zaborów Leśny". Na polanie zadaszone wiaty i kilka pomnikowych drzew. Wcześniej miejsca szczególnie cenne przyrodniczo nazywano rezerwatami, obecnie na terenie Kampinoskiego PN są to Obszary Ochrony Ścisłej. Ten utworzono w 1959 wraz z powołaniem parku narodowego. W latach późniejszych powiększono jego obszar o fragment bagien Trzy Włóki. Szlak przecina rezerwat przez pas wydmowy i doprowadza do Mogiły Powstańców 1863 r.

OOŚ Zaborów Leśny - "sękaty" krzyż na mogile 1863 r.

mogiła w czerwcu 2004

Położona na wydmie wśród lasów mogiła jest popularnym celem wycieczek i jednym z symboli Kampinoskiego PN. W tym miejscu 14 IV 1863 został rozbity nowo formowany, 200 osobowy oddział Powstańczy "Dzieci Warszawy". Niedoświadczeni, słabo uzbrojeni powstańcy nie mieli większych szans ze znacznie liczniejszymi zawodowymi oddziałami generała Krüdnera. Poległo kilkudziesięciu powstańców, część w walce, część zamordowana przez Kozaków po bitwie. Tradycja mówi, że w leśnej mogile spoczywa tyle ciał ile jest "sęków" na krzyżu. Zginął również dowódca oddziału mjr Walery (Walerian) Remiszewski. Być może jego zwłoki kryje krzyż w Truskawiu. Przy mogile dwa głazy pamiątkowe ustawione z okazji 100 i 150 rocznicy wybuchu powstania.

Wciąż żółtym szlakiem przez zalesione wydmy idziemy do cmentarza partyzanckiego na skraju Wierszy.

przez wydmy porośnięte borem

Wieś Wiersze w sierpniu i wrześniu 1944 była umowną stolicą Niepodległej Rzeczpospolitej Kampinoskiej. Terenu 12 puszczańskich wsi wyłączonych spod okupacji niemieckiej przez oddziały partyzanckie zgrupowania "Kampinos" AK, wzmocnione silnymi i dobrze uzbrojonymi oddziałami partyzanckimi, przyprowadzonymi przez por. Adolfa Pilcha "Górę" z Puszczy Nalibockiej koło Nowogródka, obecnie w granicach Białorusi. Przez dwa letnie miesiące miejscowa ludność żyła po raz pierwszy od pięciu lat w Wolnej Polsce.

Pomnik pamięci "Niepodległej Rzeczpospolitej Kampinoskiej" i jej mieszkańców wzniesiono na wydmie vis a vis cmentarza w 2004, dla upamiętnienia 60 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Na jednej z płyt wyróżniono nazwiska trzech dowódców Zgrupowania:

kpt. Józef Krzyczkowski "Szymon" do 8 sierpnia 1944

por. Adof Pilch "Dolina" 8 -22 sierpnia 1944

mjr Alfons Kotowski "Okoń" 23 sierpnia - 29 września 1944

pomnik przypomina formą ołtarz polowy

"... przez sierpień i wrzesień 1944 r. teren ten broniony przez partyzanckie placówki był wolny od niemieckiego okupanta. Mieszkańcy przyjęli żołnierzy pod swoje strzechy, stwarzając im warunki do życia i walki. Miejscowi leśnicy - gospodarze puszczy - służyli całą swoją wiedzą o tajnikach leśnych ostępów. Wszyscy czuli się tu jak w Niepodległej Polsce. Przyjęło się wówczas nazywać ten teren "Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską" (fragment tekstu z pomnika)

orientacyjny obszar Rzeczpospolitej Kampinoskiej

Na leśnym cmentarzu w Wierszach pochowano 54 partyzantów. W centralnej części umieszczono urnę z prochami z 22 pobojowisk puszczańskich. Liczne tablice przywołują pamięć o "Grupie Kampinos". Jej kapelanem od wiosny 1944 był "Radwan III" ks. Stefan Wyszyński późniejszy Prymas Polski. Mieszkał i pracował wówczas w Ośrodku dla Ociemniałych w pobliskich Laskach.

Wiersze - cmentarz partyzancki.

Wśród tablic, poświęcona 27 Pułkowi Ułanów AK im. Króla Stefana Batorego, jedynemu oddziałowi kawalerii walczącemu w Powstaniu Warszawskim i płk. Józefowi Krzyczkowskiemu "Szymonowi", pierwszemu dowódcy Zgrupowania "Kampinos".

Przy cmentarzu rozstajemy się ze znakami żółtymi, które dalej biegną przez wieś do kościoła i zawracamy szlakiem czerwonym w stronę Truskawia. Szlak przecina wydmy Cygańskich Gór i Warszawską Drogą prowadzi do węzła na Karczmisku. Według lokalnych przekazów nazwa pochodzi od karczmy, która miała stać w tym miejscu.

do mety będą nam towarzyszyły tablice ścieżki dydaktycznej "Do Karczmiska"

Ostatni odpoczynek pod zadaszoną wiatą. Odcinek, który przeszliśmy od Wierszy to fragment Głównego Szlaku Puszczy Kampinoskiej, który przemierza cały park narodowy ze wschodu na zachód (56 km). Porzucamy szlak czerwony, skręcamy w prawo i czarnym oraz znakami ścieżki edukacyjnej, początkowo wzdłuż granic OOŚ Cyganka a potem przez łąki uroczyska Paśniki, docieramy do leśnego parkingu w Truskawiu gdzie kończymy Spacerniak.